Początek relacji TUTAJ
21 sierpnia, według słów hetmana „wojsko nieprzyjacielskie
nastąpiło na tę czatę naszą pod Śmietanicami, gdzie sprawą ustępowali aż po sam
Hołowczyn, i na sobie prowadzili nieprzyjaciela, który stał w pół mili od nas;
którego potęgę widząc a naszą szczupłość uważając, wojsko ruszono przede dniem
22 sierpnia ku Białyniczom, gdzieśmy stanęli za Druczą w polu obozem”.
Rozesłane w teren konne patrole doniosły hetmanowi, że nieprzyjaciel „wszędy
dwory i wsi ogniem pali”.
Według listu kniazia do cara, 18 sierpnia Trubecki
przeprawił się przez Dniepr i ruszył na Szkłów. Posunąwszy się o jakieś pięć
wiorst stwierdził, że „Radziwiłł stoi w Hołowczynie, a Hołowczyn jest oddalony od
Szkłowa o dwadzieścia wiorst”. Wojewodowie [dowódcy
poszczególnych pułków – JK] poszli na Hołowczyn 21 sierpnia i doszli pod
samo miasto na dwie godziny przed zapadnięciem zmroku. Wojsko moskiewskie stało
„naprzeciw miasta i oddziałów radziwiłłowskich”, rozłożonych po drugiej stronie
rzeki. Podjazd litewski z pułku Radziwiła stał rotami przy rzece, obok mostu. Atak
wojsk moskiewskich „tych litewskich żołnierzy wbił w ziemię po czym zmusił do
odwrotu przez most za rzekę ku głównym stanowiskom Radziwiłła”. W czasie
odwrotu szlachta litewska przekonywała Rosjan, że „Radziwiłł prawdziwą bitwę
stoczy jutro”. Wojska moskiewskie początkowo nie mogły przeprawić się przez
rzekę, gdyż wycofujący się Litwini zniszczyli most znajdujący się przy samym
mieście, a inne przeprawy były niemożliwe, gdyż rzeka w tym miejscu była niedostępna, błotnista, pozbawiona
brodów. Tejże nocy, według słów Trubeckiego „Radziwiłł uciekł z Hołowczyna” i „następnego
ranka [armia moskiewska] przekroczyła rzekę, naprawiła most i zajęła miasto, a
kogo zastała w mieście, tego albo zabiła albo wzięła do niewoli (na „języki”),
zdobyła dwie armaty i trzydzieści piszczałów”.
Bitwa w okolicach
mostu pod Hołowczynem, 21 sierpnia 1654. Idąca od Szkłowa armia
kniazia Trubeckiego natknęła się na litewskie czaty pod Śmietanicami, ok. 5 km.
na wschód od Hołowczyna. Mając olbrzymią przewagę zepchnęła czatę aż po sam
Hołowczyn, gdzie znajdowały się główne siły Radziwiłła. Ostatnie starcie tego
dnia miało miejsce wieczorem w okolicach mostu pod samym Hołowczynem. W obliczu
znacznej przewagi przeciwnika Radziwiłł rankiem następnego dnia (22 sierpnia)
postanowił zwinąć obóz i odszedł w kierunku Białynicz, podczas gdy wojska
Trubeckiego skierowały się ku przeprawie pod Ciecierzynem (Teterynem).
Bitwa pod Hołowczynem, 21 sierpnia 1654.
Kiedy zwiadowcy donieśli, że „Radziwiłł wycofał się na
Borysów”, wojewodowie natychmiast ruszyli w tym kierunku. Z najnowszymi wieściami
wysłano do cara B. Sadykowa, na czele oddziału temnikowskich Tatarów. Tymczasem
wieści o kierunku odwrotu armii Radziwiłła okazały się niezbyt wierne.
Odchodzące na południowy zachód wojsko stanęło pod Białyniczami w tym samym
czasie, kiedy moskwicini ruszyli na północny zachód, w kierunku przeprawy przez
Druć pod Ciecierzynem. W ten sposób Trubecki zamierzał wyprzedzić Radziwiłła i
odciąć mu drogę odwrotu w kierunku Borysowa.
23 sierpnia wojsko litewskie stało w Białyniczach na skutek „srogiej
słabości zdrowia” księcia, który „i stać nie mógł żadną miarą ani na konia
wsiąść”. Rozesłane wieczorem tego dnia litewskie podjazdy przyniosły wieści, że
nieprzyjaciel znalazł bród pod Ciecierzynem. Według słów Mirzeńskiego kiedy
Litwini zauważyli że wróg odciął im drogę, hetman odesłał tabor i komunikiem
ruszył w kierunku Szepielewicz.
Spotkanie obu przeciwników nastąpiło 24 sierpnia pod wsią
Szepielewicze.
Ruchy wojsk od starcia pod Hołowczynem ( 21 siewrpnia) do bitwy pod Szepielewiczami (24 sierpnia 1654).
Fragment polskiej Relacyi…: „skoro tedy świt stanął, ruszono i wojsko
i wozy ku Szepielewiczom przez słobodę Władysławową, gdzie przeprawa była,
którejśmy ominąć nie mogli. Tam pierwszej straży chorągwi kilka szło do samych
Szepielewicz, a wozy ku Zajeciorom wrócono, wojsko zaś wszytko ku Szepielewiczom
krom pułku JP. Podstolego [Połubińskiego] który w odwodzie za wozami wszytkiemi
został”.
Najobszerniejsze opisanie bitwy pod Szepielewiczami znajduje
się w dwóch rosyjskich (zapiska zachowana w rosyjskim Archiwum Akt dawnych oraz
opublikowany niedawno list cara Aleksego I Michajłowicza
do Bohdana Chmielnickiego) i jednej polskiej relacji (znana historykom „Relacya
potrzeby, która zaszła między wojskiem WKL a Moskwą pod Ciecierzynem die
24.08.1654” opublikowana przez A. Grabowskiego w „Ojczystych spominkach”, t. 1).
Wszystkie źródła wskazują jednoznacznie, ze bitwa miała miejsce około 15 km. na
południowy zachód od Ciecierzyna, koło wsi Szepielewicze.
[Teraz następuje
przegląd rosyjskiej literatury na temat bitwy, w tym polemika dot. daty i
miejsca starcia]
Rankiem 24 sierpnia, według polskiej „Relacyi…” wojsko liewskie opuściło Białynicze przez przeprawę w Słobodzie
Władysławowej. Miejsce to dzisiaj pozostaje nieznane, ale skoro w tekście jest
mowa o przeprawie, być może chodzi o rzekę Oślinkę w okolicach dzisiejszych Ejsmonów
[pod samymi Białyniczami istnieje też
wieś/przysiółek Słoboda –JK] Awangarda Litwinów, złożona z kilku chorągwi jazdy
poszła wprost na północ ku Szepielewiczom, podczas gdy tabor wraz z pułkiem
A.H. Połubińskiego na zachód, ku Zajeciorom. Główne siły Radziwiłła także ruszyły
w kierunku Szepielewicz, do których w tym czasie od strony Ciecierzyna zbliżała
się armia rosyjska, która przeszła rzekę Druć w okolicach tejże wsi. W jej
awangardzie znajdowali się dworianie i dzieci bojarskie z Kaługi, Mieszczowska,
Sierpiejska, Medyny, Małojarosławca i innych miast [pułk kniazia Kurakina – JK].
Niestety, nie zachował się tak dokładny spis armii
Trubeckiego jak analogiczny spis wojsk kniazia Czerkaskiego z bitwy pod
Szkłowem. Nie znamy także, poza rzadkimi przypadkami, dowódców poszczególnych
sotni.
Jak by nie patrzeć, bitwa pod Szepielewiczami jawi się jako
pierwsze zwycięstwo nowej armii rosyjskiej, zorganizowanej według
zachodnioeuropejskiej sztuki wojennej (wojsko uszykowane w linie, współpraca
jazdy i piechoty, muszkieterów i pikinierów) i zapoczątkowała nowy okres w
taktyce wojsk moskiewskich.
W następnym odcinku rekonstrukcja szyku marszowego i bojowego armii kn. Trubeckiego wg I.B.Babulina - LINK
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz