Odstępując na chwilę od opisu samej bitwy postarajmy się
teraz zrekonstruować szyk marszowy i bojowy armi Trubeckiego w oparciu o dostępne
dane, „starszeństwo” wojewodów i pułków oraz wzory europejskie z połowy XVII
stulecia.
REKONSTRUKCJA szyku
marszowego i bojowego armii rosyjskiej
Jak pisał w swej fundamentalnej „Historii piechoty” Friedrich Wilhelm Rüstow „po wojnie
trzydziestoletniej sposób rozstawienia armii, w szczególności piechoty, we
wszystkich europejskich krajach wyglądał tak samo”. Wielka liczba angielskich,
szkockich, niderlandzkich i niemieckich specjalistów wojskowych (pułkowników i innych
oficerów) wniosła zasady europejskiej sztuki wojennej do armii rosyjskiej
tamtej epoki, co umożliwia nam zrekonstruować porządek bitewny tejże armii
według zachodnioeuropejskich analogii. Uważne wczytanie w historię wojen połowy
XVII wieku, opis organizacji, taktyki, wyposażenia, dyscypliny i innych
elementów charakterystycznych dla armii zachodnioeuropejskich pozwala na
zobrazowanie szyku moskiewskiej armii „nowego stroja”.
Zauważmy najpierw,
że wszyscy cudzoziemscy oficerowie nie byli tylko teoretykami, lecz mieli
wielkie doświadczenie w sprawach wojennych. Wielu z nich potrafiło zaszczepić
na nowym gruncie wzory „new model army”, z którymi zetknęli w Anglii, Holandii,
Cesarstwie czy licznych państwach niemieckich. (…)
Najbliższe chronologicznie
wojnie 1654-1667 były dwa ważne konflikty: wojna trzydziestoletnia (1618-1648) oraz
angielska wojna domowa (1642-1651). Wszyscy cudzoziemscy oficerowie, którzy przybyli
do armii rosyjskiej przed 1654 rokiem, w większym lub mniejszym stopniu byli
uczestnikami tych konfliktów, choć nie znamy szczegółów ich doświadczenia. Jak zauważył
historyk wojskowości G. Delbriuk, charakteryzując kampanie wojenne armii
angielskiej pod dowództwem Olivera Cromwela, „oryginalny w nich była nie tyle
sam sposób wojowania, co sposób jej formowania. Dlatego największe znaczenie
dla poznania taktyki pola bitwy w interesującym nas okresie ma ostatni okres
wojny trzydziestoletniej, lata 1635-1648.
Najważniejszym
teoretykiem wojskowości tego okresu był cesarski feldmarszałek Rajmund
Montecuccoli (1609-1680) stojący w jednym szeregu z takimi osobistościami jak
Gustaw Adolf, Tureniusz (Henri de la Tour d’Auvergne, wicehrabia Turenne) czy
Kondeusz (Ludwik Burbon). Delbriuk nazwał feldmarszałka „największym teoretykiem
czasów nowożytnych”. [Dalej następuje
dość szczegółowa analiza taktyki Montecuccolego, piechota w centrum, jazda na
skrzydłach etc.]
Według zachowanych
dokumentów każdy wojewoda dowodził oddziałami piechoty i jazdy zarówno w marszu
jak i samej bitwie. Szyk marszowy armii Trubeckiego w drodze pod
Szepielewiczami mógł wyglądać następująco:
AWANGARDA:
Wojewoda kniaź G.S. Kurakin:
- sotnia jazdy
pomiestnej (600-800 ludzi)
- pułk piechoty I.
Nirotmorcewa (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
Wojewoda kniaź J.A. Dołgorukow
- sotnia jazdy
pomiestnej [nominalnie 1137 ludzi, ale z
tego blisko 500 pozostało w Putywlu – JK]
- pułk piechoty E.
Cyklera (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
CENTRUM (pułk wielki):
Głównodowodzący kniaź A.N. Trubecki
- pułk rajtarów R.
Martota* (1000)
- pułk piechoty D.
Kraferta* (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
- pułk rajtarów F.
Wormziera* (1000)
- pułk piechoty A.
Barkłaja (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
- pułk rajtarów z
armii kn. Czerkaskiego (1000)
- pułk piechoty J.
Flecka* (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
- Tatarzy „temnikowscy”
(600)
- prikaz strzelców
J. Jefimiewa (500)
- prikaz strzelców
L. Azariewa (500)
- sotnia jazdy
pomiestnej (800)
ARIERGARDA:
Wojewoda kniaź S.R. Pożarski
- pułk piechoty G.
Fanstadena* (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
- sotnia jazdy
pomiestnej (400-500)
[tutaj powinni być też kozacy służebni („rylscy”)
jakieś 100 ludzi – JK]
Wojewoda S.A. Izmaiłow
- pułk piechoty N.
Fanstadena* (2 bataliony, każdy 800 ludzi)
- sotnia jazdy
pomiestnej (400-500)
[* pisownia nazwisk niepewna, transkrybowana
z cyrylicy – JK]
Ogólna liczebność
wojsk kniazia Trubeckiego, włączając to pułk rajtarów z armii kn. Czerkaskiego,
szacuje się na około 18000 ludzi.
Według E. Kotłubaja
wojsko rosyjskie w bitwie pod Szepielewiczami wystąpiło uformowane w trzy
linie. Polski historyk powołał się na „Historię
panowania Jana Kazimierza” W. Kochowskiego, który jednak mówił o „trzech kolumnach”,
mieszając przy tym informacje dotyczące bitew pod Szkłowem i Szepielewiczami. Jakkolwiek
by nie było, jest pewne że armia moskiewska wystąpiła uszykowana do bitwy w
dwie lub trzy linie. Także w „Relacji…”
jest mowa o dwóch miejscach przeprawy
przez rzeczkę Oślinkę, poniżej młyna i pod samym miasteczkiem, co może
odpowiadać marszowemu ustawieniu dwóch kolumn „przechodzących’ w dwie linie
podczas jednoczesnej przeprawy dwóch z trzech „korpusów”.
(…)
Jak pisał R.
Montecuccoli celem kolumny marszowej jest jej szybka zmiana w linie bojową na
polu walki, przy czym porządek marszu ma ścisły związek z ustawieniem bojowym.
W oparciu o te założenia szyk bojowy armii kn. Trubeckiego można przedstawić w
sposób następujący:
PRAWE SKRZYDŁO
Pierwsza linia:
Pułk jazdy
pomiestnej kniazia G.S. Kurakina
Pułk sołdacki
Nirotmorczewa
Druga linia:
Pułk jazdy pomiestnej
kniazia J.A. Dołgorukowa
CENTRUM
Pierwsza linia:
Pułk rajtarów L.
Martota
Pułk piechoty D.
Kraferta
Pułk rajtarów F.
Wormziera
Druga linia:
Pułk piechoty A.
Barkłaja
Pułk rajtarów z
armii kniazia Czerkaskiego
Pułk piechoty J. Flecka
Trzecia linia:
Pułk kniazia
Trubeckiego
Prikaz strzelców J.
Jefimiewa
Prikaz strzelców L.
Azariewa
Czambuł Tatarów
LEWE SKRZYDŁO
Pierwsza linia:
Pułk piechoty G.
Fanstadena
Pułk jazdy
pomiestnej kn. S.R. Pożarskiego
Druga linia:
Pułk piechoty N.
Fanstadena
Pułk jazdy
pomiestnej S.A. Izmaiłowa
* * *
Konrad Bobiatyński w
aneksach swojej książki „Od Smoleńska do Wilna” przytacza dwa spisy: „Armia WKL w kampanii letniej 1654 roku” oraz
„Komput dywizji lewego skrzydła armii litewskiej – jesień 1654”. I.B. Babulin uzupełnił
ten wykaz o kilka szczegółów, które wyłapane poniżej przedstawię, nie tłumacząc
całego ustępu:
- W awangardzie pod Szepielewicze szły trzy (sic!) chorągwie
kozackie: Jerzego Karola Hlebowicza pod dowództwem Samuela Kmicica (120 ludzi)
Jana Bychowca (120) oraz Samuela Wysockiego (100).
- Brak potwierdzenia udziału w bitwie nast. chorągwi
kozackich: Szymona Pawszy, Stanisława Kazimierza Bobrownickiego oraz Stefana
Klimczyckiego.
- Niepewny udział nast. chorągwi kozackich: Bogusława
Radziwiłła (pod porucznikiem Wolanem), Krzysztofa Potockiego, Konstantego Leona
Obodyńskiego, Łukasza Rossudowskiego, Jeremiego Słuszki, Muchowieckiego oraz
Jerzego Kazimierza Dąbrowy.
- Regiment piechoty niemieckiej Janusza Radziwiłla –
zniszczony pod Cercami 25 sierpnia, major Krzysztof Wyborg.
- Pozostaje pytanie, czy i w jakim zakresie brała udział w
bitwie piechota niemiecka i polsko-węgierska. I co reprezentował sobą pułk
Połubińskiego? Radziwiłł swoim zwyczajem odprawił piechotę razem z taborami,
przydzielając do osłony kilka chorągwi jazdy pod dowództwem Połubińskiego. Może
to potwierdzać fakt, że Radziwiłł nie planował przyjmować generalnej bitwy,
zważywszy na dużą dysproporcję sił i chciał dopaść Trubeckiego na przeprawie
niejako powtarzając Szkłów. Świadectwa pisane mówią także, że piechota
największe straty poniosła podczas odwrotu, na przeprawach.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz